Dinlenmenin çalışanın anayasal hakkı olması nedeni ile işçinin iş sözleşmesi kapsamında çalışma süreleri yasa ile sınırlandırılmıştır. İş Kanunu uyarınca işçinin çalışma süresi günlük 11 ve haftalık 45 saat olarak düzenlenmiştir. Haftalık 45 saatlik çalışma süresi haftanın çeşitli günlerine eşit veya farklı şekillerde dağıtılabilir. Çalışma sürelerinin bu şekilde düzenlenmesi işverenin yönetim hakkı kapsamında kaldığından işveren tarafından düzenlenir.
Bazı iş kollarında çalışanlar için yukarıda yer verilen günlük ve haftalık çalışma süreleri farklıdır. Yer altı maden işlerinde çalışan işçilerin çalışma süresi; günde en çok 7,5, haftada en çok 37,5 saattir. İyonlaştırıcı radyasyonla teşhis, tedavi veya araştırmanın yapıldığı yerler ile bu iş veya işlemlerde çalışan personelin haftalık çalışma süresi 35 saattir. Bununla birlikte röntgen ve radyom ile daimi olarak günde 5 saatten fazla çalışılamaz.
İş Kanunu ile belirlenen çalışma sürelerinin ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle aşılması kabul edilmiştir. Bu şekilde çalışanın yasal sürelerden fazla şekilde çalıştırılması için çalışanın fazla mesai yaptırılması için işe girişte veya daha sonradan muvafakatinin alınması zorunludur. İşçi tarafından iş sözleşmesi ile veya daha sonra verilen bu muvafakat her zaman geri alınabilir. Bu durumda çalışana fazla çalışma yaptırılamaz.
Fazla çalışma, İş Kanununda sayılan şartlarda haftalık 45 saatlik çalışma süresinin aşılması durumunda mümkün olmaktadır. Fazla çalışma yaptırılması durumunda işçiye yapılan fazla çalışmalar karşılığı ücretin ödenmesi veya dinlenme süresinin kullandırılması gerekmektedir.
Haftalık çalışma süresinin aşılması;
İşveren tarafından haftalık 45 saatlik çalışma süresini aşacak ancak günlük çalışma süresini 11 saatten fazla aşmayacak şekilde fazla çalışma yaptırılması mümkündür. Bu durumda haftalık 45 saati aşan çalışma süreleri fazla mesai süresi olarak kabul edilmektedir.
Anılan bu süre yer altı maden işlerinde çalışanlar için haftalık 37,5 saat ve iyonlaştırıcı radyasyonla teşhis, tedavi veya araştırmanın yapıldığı yerler ile bu iş veya işlemlerde çalışanlar için haftalık 35 saattir.
Günlük çalışma süresinin aşılması;
İşveren tarafından, haftalık 45 saatlik çalışma süresi açılmadan işçinin günlük 11 saatten fazla çalışma yaptırılması durumu uygulamada sıkça yaşanmaktadır. Bu şekilde yapılan çalışma neticesinde haftalık 45 saatlik sürenin aşılmış olmamasının sonuca etkisi bulunmamaktadır. Haftalık 45 saatlik çalışma süresi açılmasa dahi işçinin günlük 11 saatlik çalışma süresini aşan çalışmasının her halükarda fazla mesai süresi olarak kabul edilmesi gerekmektedir.
Anılan bu süre yer altı maden işlerinde çalışanlar için günlük 7,5 saat ve röntgen ve radyom ile daimi olarak çalışma için günlük 5 saattir. Röntgen ve radyom ile yapılan 5 saatlik çalışmanın daimi olması gerekmekte olup parçalı olması durumunda anılan süre sınırlaması uygulanmaz.
Gece çalışma süresinin aşılması;
Gece yapılan çalışmalar ile İş Kanununda özel bir düzenlemeye yer verilmiştir. İş Kanunu uyarınca, çalışma hayatında “gece” en geç saat 20.00’de başlayarak en erken saat 06.00’ya kadar geçen ve her halde en fazla on bir saat süren dönemdir. Bu dönemde yapılan gece çalışmasına denk gelen çalışmaların günlük 7,5 saatten fazla olması mümkün değildir. Bu nedenle gece süresine denk gelen çalışmaların 7,5 saatten fazla olan sürelerinin fazla mesai olarak kabul edilmesi gerekmektedir. Bu şekilde yapılan çalışma neticesinde haftalık 45 saatlik çalışma süresinin aşılmamasının yine sonuca herhangi bir etkisi bulunmamaktadır.
Çalışmadan sayılan ve sayılmayan haller
Bu şekilde fazla mesai sürelerinin hesaplanmasında günlük ara dinlenme süreleri dikkate alınmaz. İşveren tarafından işçilere çay içmek, sohbet etmek, namaz kılmak gibi çalışmaya kısa süre ara vermeleri sonucu doğuran uygulamalar ara dinlenmesi olarak kabul edilir. İş Kanunu uyarınca; a) Dört saat veya daha kısa süreli işlerde on beş dakika, b) Dört saatten fazla ve yedi buçuk saate kadar (yedi buçuk saat dahil) süreli işlerde yarım saat, c) Yedi buçuk saatten fazla süreli işlerde bir saat, ara dinlenmesi verilir. Bu şekilde hesaplanan ara dinlenme süreleri çalışma süresinden sayılmaz ve çalışma saatinden düşülür.
Aynı nitelikte işin niteliğinden doğmayıp da işveren tarafından sırf sosyal yardım amacıyla işyerine götürülüp getirilme esnasında araçlarda geçen süre çalışma süresinden sayılmaz.
Diğer taraftan aşağıdaki süreler de çalışma süresinden kabul edilerek fazla mesai hesaplamasında dikkate alınmalıdır;
Madenlerde, taş ocaklarında yahut her ne şekilde olursa olsun yeraltında veya su altında çalışacak işlerde işçilerin kuyulara, dehlizlere veya asıl çalışma yerlerine inmeleri veya girmeleri ve bu yerlerden çıkmaları için gereken süreler.
İşçilerin işveren tarafından işyerlerinden başka bir yerde çalıştırılmak üzere gönderilmeleri halinde yolda geçen süreler.
İşçinin işinde ve her an iş görmeye hazır bir halde bulunmakla beraber çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek boş geçirdiği süreler.
İşçinin işveren tarafından başka bir yere gönderilmesi veya işveren evinde veya bürosunda yahut işverenle ilgili herhangi bir yerde meşgul edilmesi suretiyle asıl işini yapmaksızın geçirdiği süreler.
Çocuk emziren kadın işçilerin çocuklarına süt vermeleri için belirtilecek süreler.
Demiryolları, karayolları ve köprülerin yapılması, korunması ya da onarım ve tadili gibi, işçilerin yerleşim yerlerinden uzak bir mesafede bulunan işyerlerine hep birlikte getirilip götürülmeleri gereken her türlü işlerde bunların toplu ve düzenli bir şekilde götürülüp getirilmeleri esnasında geçen süreler.
Comments