Uzaktan Çalışma 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 14. Maddesi ile ‘’işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile iş yeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisi’’ olarak tanımlanmış, uzaktan çalışmada işçilerin, esaslı neden olmadıkça salt iş sözleşmesinin niteliğinden ötürü emsal işçiye göre farklı işleme tabi tutulmaları yasaklanmıştır. Aynı kanun maddesi uyarınca işveren, uzaktan çalışma ilişkisiyle iş verdiği çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmek, gerekli eğitimi vermek, sağlık gözetimini sağlamak ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür.
4847 sayılı İş Kanunu ile uzaktan çalışmaya ilişkin usul ve esasları belirleme yetkisi Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’na verilmiş, Bakanlığın uzaktan çalışmanın yapılamayacağı işleri, verilerin korunması ve paylaşılmasına ilişkin işletme kurallarının uygulanmasını ve uzaktan çalışmanın usul ve esaslarını belirleyen ‘’Uzaktan Çalışma Yönetmeliği’’ 10 Mart 2021 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Böylelikle 4857 sayılı İş Kanunun 14. Maddesi ile düzenleme bulan uzaktan çalışma sistemi ile uzaktan çalışma uygulanan iş yerlerinde uygulanması gereken kurallar ve işverenlere yüklenen yasal sorumluluklar genel hatları itibari ile çizilmiştir.
Uzaktan Çalışma Yönetmeliği’ne göre,
1) Uzaktan çalışmaya ilişkin iş sözleşmeleri yazılı şekilde yapılmalıdır. Sözleşmede:
İşin tanımı ve yapılma şekli,
İşin süresi ve yeri,
Ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar
İşveren tarafından sağlanan iş araçları, ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler
İşverenin işçiyle iletişim kurması ile genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin hükümler yer almalıdır.
2) Yapılacak işin niteliği gereği işçinin çalışma mekanının düzenlenmesini gerektirmesi halinde, uzaktan çalışmanın yapılacağı mekan ile ilgili düzenlemeler iş yapılmaya başlanmadan önce tamamlanmalı, çalışma mekanının düzenlenmesinden kaynaklanan maliyetlerin karşılanma usulü işveren ve işçi tarafından birlikte ve yazılı şekilde belirlenmelidir.
3) Uzaktan çalışanın mal ve hizmet üretimi için gerekli her türlü malzeme ve iş araçlarının işveren tarafından karşılanması esastır. Aksi ancak yazılı olarak iş sözleşmesinde yazılması koşuluyla mümkündür. Malzeme ve iş araçlarının kullanım esasları ile bakım ve onarım koşulları açık ve anlaşılır biçimde ve yazılı olarak uzaktan çalışana bildirilmelidir.
İş araçlarının işveren tarafından sağlanması halinde, bunların işçiye teslim edildiği tarihteki bedellerini belirten iş araçları listesi işveren tarafından yazılı olarak işçiye teslim edilmeli, işçiye teslim edilen belgenin işçi tarafından imzalı bir nüshası işçi özlük dosyasına konarak saklanmalıdır. İş araçlarının bedellerini belirten liste iş sözleşmesi içerisinde veya sözleşme tarihinde iş sözleşmesine ek olarak düzenlenirse ayrıca yazılı bir belge düzenlenmesi şartı aranmayacaktır.
4) İşin yerine getirilmesinden kaynaklanan mal veya hizmet üretimiyle doğrudan ilgili zorunlu giderlerin tespit edilmesine ve karşılanmasına ilişkin hususlar iş sözleşmesinde belirtilmelidir.
5) Uzaktan çalışmanın yapılacağı zaman aralığı ve süresi iş sözleşmesinde açıkça belirtilmelidir. Mevzuatta öngörülen sınırlamalara bağlı kalmak koşuluyla taraflarca çalışma saatlerinde değişiklik yapılabilir. Fazla çalışma işverenin yazılı talebi üzerine, işçinin kabulü ile mevzuat hükümlerine uygun olarak yapılmalıdır.
6) Uzaktan çalışmada iletişimin yöntemi ve zaman aralığı uzaktan çalışan ile işveren tarafından yazılı olarak belirlenmelidir.
7) İşveren; uzaktan çalışanı, işyerine ve yaptığı işe dair verilerin korunması ve paylaşımına ilişkin işletme kuralları ve ilgili mevzuat hakkında bilgilendirmeli ve bu verilerin korunmasına yönelik gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür.
İşveren tarafından korunması gereken verinin tanım ve kapsamını sözleşmede belirtilmelidir. Verilerin korunması amacıyla işveren tarafından belirlenen işletme kurallarına uzaktan çalışanın uyması zorunludur.
8) İşveren, uzaktan çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmekle, gerekli eğitimi vermekle, sağlık gözetimini sağlamakla ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür.
9) Uzaktan çalışmanın yapılamayacağı işler:
Tehlikeli kimyasal madde ve radyoaktif maddelerle çalışma,
Tehlikeli kimyasal madde ve radyoaktif maddelerin işlenmesi veya söz konusu maddelerin atıkları ile çalışma,
Biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan çalışma işlemlerini içeren işlerde uzaktan çalışma yapılamaz.
10) İş ilişkisi doğrudan uzaktan çalışma sözleşmesi ile kurulabilir veya hâlihazırda işyerinde çalışan işçinin iş sözleşmesi, işçinin ve işverenin yazılı olarak anlaşması halinde, uzaktan çalışma sözleşmesine dönüştürülebilir.
11) İşçinin uzaktan çalışma yapma talebinde bulunmasına ilişkin yasal zorunluluklar:
İşçi uzaktan çalışma talebini yazılı olarak yapmalıdır.
Talep işyerinde belirlenen usul doğrultusunda işverence değerlendirilmelidir.
Talep değerlendirilirken, işin ve işçinin niteliği gereği uzaktan çalışmaya uygunluğu ile işverence belirlenecek diğer kıstaslar kullanılır.
Talebe ilişkin değerlendirme sonucunun otuz gün içinde işçiye talebin yapıldığı usulle bildirilmesi gerekmektedir.
Talebin kabul edilmesi halinde uzaktan çalışma sözleşmesine uygun şekilde sözleşme yapılmalıdır.
Uzaktan çalışmaya geçen işçi, yazılı olarak tekrar işyerinde çalışma talebinde bulunabilir. İşveren, söz konusu talebi öncelikli olarak değerlendirmeli ve işçiye sonucu yazılı olarak bildirmelidir.
12) Uzaktan çalışmanın mevzuatta belirtilen ve pandeminin de aralarında bulunduğu zorlayıcı nedenlerle işyerinin tamamında veya bir bölümünde uygulanacak olması halinde uzaktan çalışmaya geçiş için işçinin talebi veya onayı aranmayacak bu noktada işverence yasal sorumlulukların yerine getirilmesi aranacak ve yeterli olacaktır.
Yönetmelikle ile getirilen düzenleme ile özellikle işverenin uzaktan çalışma düzenine geçmesinde tek taraflı irade hakkı tanınması pandemi sürecinde işçinin onayı alınarak görev ve / veya işyeri değişikliği yapılamaması kuralının istinası olarak kabul edilmiştir.